КРАЯЗНАЎЧЫ РУХ НА ТЭРЫТОРЫІ ЗАХОДНЯЙ БЕЛАРУСІ (1921—1939 гг.)

4 УВОДЗІНЫ У сённяшні час фарміраванне нацыянальнай самасвядомасці беларусаў, якое знаходзіць сваё праяўленне ў гісторыка-патрыятычным выхаванні моладзі, працякае ў складаных умовах, уплыў на якія аказваюць дзве супрацьлеглыя тэндэнцыі. З аднаго боку, паглыбляюцца працэсы самапазнання беларускай нацыі пад уздзеяннем суверэнізацыі, пашыраецца аднаўленне нацыянальных духоўных традыцый шляхам прапаганды і папулярызацыі праз краязнаўства тых аспектаў нацыянальнай культуры, у якіх яскрава праяўляюцца наша самабытнасць і народная спецыфіка. Пераважна краязнаўства выступае арыенцірам у выхаванні гістарычнай памяці народа, яго нацыянальнай самасвядомасці, павагі і беражлівасці да роднага краю. З другога боку, сучасныя глабалізацыйныя працэсы, трансфарма-цыя геапалітычнага абшару і парушэнні звычайных культурных сувязяў, а таксама праблемы інтэграцыі і захавання асабістай культурнай ідэнтычнасці запавольваюць працэс замацавання ўстойлівага нацыянальнага самаўсведамлення сярод беларусаў. Праблемы самавызначэння і самасвядомасці беларускай нацыі маюць працяглую гісторыю, аднак асабліва востра яны паўсталі ў міжваенны перыяд на тэрыторыі Заходняй Беларусі, пад якой, у сэнсе асобнага этнаграфічнага рэгіёну ў межах II Рэчы Паспалітай, трэба разумець тэрыторыі Гродзенскай губерні, Навагрудскага, Пінскага, часткі Мазырскага, Мінскага і Слуцкага паветаў Мінскай губерні, Ашмянскага, Дзісненскага і Лідскага паветаў Віленскай губерні, якія паводле Рыжскай мірнай дамовы ад 18 сак. 1921 г. былі далучаны да Польшчы, а таксама Вільню і тэрыторыю Віленскага, Свянцянскага, часткі Трокскага паветаў, перададзеныя Літоўскай рэспубліцы па савецка-літоўскаму мірнаму дагавору ад 12 ліп. 1920 г. і захопленыя ў кастр. 1920 г. польскімі войскамі [86, с. 57]. Дзякуючы рэзкай адасобленасці Віленскага, Навагрудскага, Палескага і большай часткі Беластоцкага ваяводстваў ад карэнных польскіх абшараў, неафіцыйная назва “Заходняя Беларусь” (тэрмін упершыню быў ужыты ў 1923 г. вядомым дзеячам Камінтэрна К. Радэкам для вызначэння абшару дзейнасці КПЗБ) і блізкія ёй “Kresy wschodnie”, “Ziemie Wschodnie”, “Kresy północno-wschodnie” у далейшым замацаваліся менавіта за гэтай часткай ІІ Рэчы Паспалітай з пераважна беларускім, беларуска-літоўскім і беларуска-ўкраінскім насельніцтвам [71, с. 4]. Згодна з умовамі дадатковага пратакола да § 93 Версальскага трактата, падпісанага Польшчай і Антантай у чэрв. 1919 г ., польскае кіраўніцтва гарантавала забеспячэнне ўсіх асноўных правоў нацыянальным меншасцям у межах ІІ Рэчы Паспалітай [141, с. 130]. Гэтыя палажэнні былі падмацаваны польскай Канстытуцыяй 1921 г . (арт. 108 і 109) і асобнымі артыкуламі Рыжскай мірнай дамовы. Адзначаныя дакументы гарантавалі заходнебеларускаму грамадству ў межах польскай дзяржавы ўсе магчымасці для свабоднага развіцця культуры, мовы і веравызнанняў, а таксама “правы сходу , стварэння нацыянальных арганізацый і таварыстваў , права захавання сваёй нацыянальнасці і аховы сваёй мовы і нацыянальных асаблівасцяў” [178, с. 17]. Аднак у рэальным жыцці стаўленне да нацыянальных меншасцяў з боку польскага ўрада значна адрознівалася ад дэклараваных заяў і скіравана было на замацаванне