5
nga nje ane ndermarrjet kane kuptuar sa valence terheqese dhe magjepsjeje
perfshihet ne marke, nga ana tjeter fallsifikuesi ka shfrytezuar kete valence, i
ndergjegjshem ne faktin se, ne ditet e sotme venia ne pah dhe mburrja jane
bere me te rendesishem se qenia. Pikerisht mbi keto dobesi, tipike per kohen
e sotme, fallsifikuesi ka luajtur dhe ka vendosur te gjitha burimet e
disponueshme, duke krijuar burime prodhuese te imitimeve paralele qe, nga
kendveshtrimi organizativ, te teknologjive te adoptuara dhe njohjeve te
akumuluara, nuk diferencohen shume nga ato te ndertuara nga ndermarrjet
titullare te markes, perveçse nga nje faktor teper i rendesishem: produkti.
Aktualisht jemi perballe dy realiteteve: makinat tjerrese qe krijojne dhe
prodhojne te vertetin dhe makina tjerrese qe, duke shfrytezuar te parat,
prodhojne dhe shesin imitimin.
Sot imitimi eshte bere nje aktivitet i vertete ndermarres qe ka krijuar
ndermarrje shumekombeshe. Kjo ka ardhur edhe nga fakti qe zhvillimi
industrial dhe mjetet e komunikimit, gjithnje e me te shumta, shtojne
tundimet e bleresve. Kriza ekonomike e ben me te veshtire blerjen e
produktit te luksit, simbol i suksesit dhe i pasurise. Nga kjo ze fill blerja e
vazhdueshme e produkteve ekzaktesisht identike me ato prestigjoze,
origjinale, por me shitje te leverdisshme; industria e imitimit ka mundur,
keshtu, te marre nismen e saj, duke ofruar produkte pak a shume identike
me ato origjinalet. Per tju pergjigjur kesaj kerkese industria e imitimeve ka
krijuar fillimisht laboratore te vegjel klandestine te cilet shisnin punimet e
tyre te kopjuar; ne vazhdim kane marre gjithnje e me shume perparim
bashkpunimet ndermjet laboratoreve te vegjel klandestine te prodhimit dhe
organizatat e medha te dedikuara ne tregtine se imitimeve te luksit.
Industria e imitimeve ka perfeksionuar riprodhimin e objekteve; imitimet jane
shpesh, kaq perfekte sa eshte e veshtire te dallohen produktet false nga ato
origjinale. Fale ketij perfeksioni, imitimet mund te infiltrohen ne qarqet
zyrtare te shperndarjes dhe te konkurojne me produktet origjinale.
Ne pak vite, imitacionet e shumta, sofistikimi i tyre, mungesa e kontrolleve
te forte-pikerisht nga dobesia e normave te lendes ne nivel nacional dhe
internacional – tejkalimi i prodhimit, konsumizmi ( i kuptuar si kerkimi i
6
produkteve te markes te mbeshtetura nga nje gjeresi reklamash) kane
krijuar terrenin pjellor per nje zhvillim kolosal te imitimeve te produkteve te
luksit duke iu siguruar autoreve te ardhura te majme.
Keto e te tjera do te pasojne perthellimin e faqeve ne vazhdim. Perpunimi ne
fakt do te shqyrtoje fenomenin e imitimeve te kesaj fushe qe sot ndodhet
gjithnje e me shume ne faqet e kronikave, ato te aksesoreve te modes.
Fillimisht eshte kerkuar te shpjegohet se çfare kuptohet sot me imitim ne
kategorine e produkteve dhe menyra me te cilen industria e imitimeve ka
ecur perpara ne vitet e fundit duke krijuar nje treg te vertete paralel te
karakterizuar nga kerkesa e larte dhe nga burime ekskluzive te shperndarjes.
Pas kesaj do te perpiqet te shpjegoje qe imitacioni nuk lind i vetem por lind
nga kerkesa e rritur per produkte te fallsifikuara. Per ta permbledhur: nuk
ekziston nje treg nese nuk ekziston ai qe eshte i interesuar per te blere
punime te prodhuar nga ai.
Ne vazhdim, fale nje seri te dhenash statistike nga Indicam, Instituti i krijuar
nga Centromarca per luften kunder imitimeve te markave, eshte perpjekur te
tregoje sjelljen paradoksale, te Italianeve qe megjitheqe e konsiderojne
imitimin jo te drejte, blejne produkte te fallsifikuara.
Fale te dhenave te marra, nga bilanci operativ i Policise se Financave, eshte
bere e mundur pervijezimi i situates aktuale te imitimeve si ne nivel europian
ashtu edhe italian. Ne kete menyre jane pervijezuar, demet qe ajo provokon,
gjeografia e saj, specializimet e saj dhe burimet e shperndarjes.
Ne kerkesat e bera nga Qeveria dhe organizatat e kesaj kategorie eshte folur
edhe per mjetet e perdorura, ne luften kunder fallsifikimeve si dhe masat qe
jane marre nga vete Ministria e Financave ne 2004 e ne vazhdim.
Meqenese flitet per imitime te firmave nuk mund te mos i dedikohet nje
pjese kuptimplote pikpamjeve nga ana juridike, e cila ka te beje me markat,
dhe qe ne vite nuk ka pesuar ndryshime te rendesishme, si dhe per punen e
policise qe, e vetme, nuk mundet ti vere fre siç duhet ketij fenomeni. Me se
fundmi eshte dashur te analizohet se cilat jane masat e marra nga
ndermarrjet qe jane bere pre e imitimeve (D&G, Gucci, Louis Vuitton...) per
te dhene nje ide me konkrete sesi shtepite e modes nderhyjne sot, ne
7
ndryshim me te kaluaren, ne luften kunder ketij fenomeni qe kercenon
gjithnje e me shume biznesin e tyre.
1.1 Perkufizimi i fallsifikimit
Fallsifikimi tregon riprodhimin e markes fare te njejte mbi nje produkt i cili
imiton produktin origjinal. Keshtu marka duhet te kete shenja dalluese
karakteristike te markes origjinale te tilla per te krijuar ngaterrim ne publikun
e konsumatorit. Ngaterrimi eshte elementi kryesor mbi bazen e te cilit
verifikohet nese ekziston ose jo fallsifikimi
1
.
Ne terma juridik, ka fallsifikim vetem kur dhunohet nje e drejte e vlefshme e
monopolit. Kjo do te thote qe, ne mungese te nje te drejte te eskluzivitetit,
nuk verifikohet fallsifikim ne kuptimin teknik.
Ne menyre thelbesore ekzistojne mjaft raste ne fjale te fallsifikimit te markes
qe mund te ndahen ne tre nen kategori:
ξ Fallsifikimi, perkufizohet si imitim pasiv ose imitim pa origjinalitet i
nje marke. Fallsifikim i tille i perket te ardhurave te konsumit ne te
cilin imazhi i jashtem i produkteve (shishja, flakoni ose paketimi)
eshte elementi kryesor per te dalluar nje produkt nga nje tjeter i te
njejtin kategori.
ξ Uzurpimi, ne te cilin fallsifikatori perdor marken e njohur te tjetrit
ne menyre absolutisht identike me origjinalin por per produkte te
ndryshem ne varesi me ato te realizuar nga titullari i markes.
Mashtrimi perballe konsumatorit qendron ne krijimin qe te tille
produkte vijne nga titullari i ligjshem i markave, duke investuar
keshtu famen e tij te mire dhe qendrueshmerine e tij te
ndermarrjes. Duhet kujtuar qe, nese nuk luftohen te gjitha keto
pervetesime pa te drejte dhe lejohet nje perdorim i lire i markes se
fallsifikuar, kjo e fundit, pas pese vitesh bashkejetese me markat
1
CENTORRINO E OFRIA, Fallsifikimi : fenomen shtremberimi i tregut, 2003
8
origjinale nuk behet me e ndjekur penalisht dhe per kete behet
prone ligjore e uzurpatorit.
ξ Tjetersimi, ky rast i veçante i fallsifikimit eshte i vlefshem per disa
kategori te produktit, vetem ata qe kane detyrimisht nje mbajtes.
Krimi konkretizohet keshtu, me zevendesimin e produktit autentik
me nje tjeter jo autentik, por duke lene te pandryshuar shenjat
dalluese te produktit, duke perdorur te njejtin kontenjer si mbajtes
se shenjave dalluese. Demi ne vazhdim nuk eshte vetem mungesa
e shitjes, por ndryshimi i imazhit mbi publikun.
Ne nivel juridiksioni, nese ka dhunim te se drejtes se markes, duhet qe
publiku te ngaterroje nje marke me nje tjeter dhe keshtu te besoje qe nje
produkt vjen nga e njejta firme prodhuese.
Mbi bazen e Kodit te pronesise industriale i hyre ne ligj ne mars te 2005-es,
iniciativa legjislative eshte nder me e rendesishme deri tani e miratuar nga
Qeveria ne sektorin e kodifikimeve, si per temen e trajtuar, ashtu edhe per
shtrirjen e nderhyrjeve te realizuara me kaq kodifikim, ka fallsifikim kur
ekziston nje rrezik ngaterrimi dhe bashkimi ndermjet dy shenjave . Keto
supozojne prezencen e dy elementeve:
ξ Identitetin ose ngjashmerine ndermjet shenjave
ξ Identitetin ose afersine ndermjet produkteve
Keto jane elemente te nevojshem per te vertetuar ngaterrimin ndermjet
ndermarrjeve. Do te kete , per shembull nje sjellje te ndaluar kur nje i trete
perdor nje shenje te njejte ose te ngjashme per produkte te njejte ose te
perafert ne menyre te tille qe te beje publikun te mendoje se produktet e tij
vijne nga ndermarrja qe eshte e titullarit te shenjes ose nga nje ndermarrje e
lidhur me ate te titullarit nga lidhje grupesh ose kontratuese.
Per te zgjeruar konceptin e fallsifikimit mund te futet rasti ne fjale i imitimit
ngaterrues i cili eshte i njohur nga kodi civil perkates, i lidhur me
konkurrencen e pandershme.
9
Normativa (neni 2598-99 i k.c) supozon qe fallsifikimet e karaktereve te
dallueshem dhe te karakterizuar nga te rejat e markes, jane ngaterrimi
ndermjet shenjave dhe ndermjet produkteve.
Sigurisht nuk eshte gjithnje e lehte vertetimi i fallsifikimit te nje marke, mbi
te gjitha nese kuptohet qe ekzistojne tipologji te ndryshme te nje marke
(emertuese, numerike, figuruese, te pergjithshme). Ne baze te vleresimit te
ngatrueshmerise ekzistojne disa faza parapergatitore per te vertetuar
fallsifikimin.
1. Verifikohet natyra e markes
ξ Marke e forte (marke fantazie, marke me aluzione)
ξ Marke e dobet( marke pershkruese, marke e pergjithshme).
2. Verifikohet tipi i markes
ξ E thjeshte (emertuese, numerike),
ξ E perbere (figurative).
3. Gjehet “kyçi” i markes (nje figure e veçante, ngjyre, fjale ose te
gjitha keto.)
Ne vazhdim, gjykimi i ngatrueshmerise shtjellohet ne disa konsiderata:
1. ngjashmeria ndermjet markave qe mund te jete
ξ grafike
ξ fonetike
ξ kromatike
ξ me strukure konceptuese
2. Aftesia kritike e publikut te konsumatoreve, per te
cilet produki eshte i destinuar;
3. Gjykimi i struktures, duke patur parasysh vetem nje
prej dy markave ne fjale.
Duke patur parasysh te gjithe kete, ne gjykimin rreth jeteses se nje
fallcifikimi te markes duhet te mbahet parasysh cili aspekt mbizoteron per
tipet e ndryshme te markave dhe sidoqofte, ne çdo rast, duhet konsideruar
10
ajo qe mbetet nga marka, ne memorien e asaj qe dallohet ne kujtimin e
publikut.
1.2 Dallimi ndermjet imitimit dhe piraterise
Eshte e rendesishme te dallosh kuptimet e imitimit dhe piraterise, te cilat
dallohen ne te njeten menyre edhe ne vende te tjera si Franca.
Te dyja kuptimet ama, mund te trajtohen se bashku sepse aplikohen te dyja
ne cilindo dem te nje te drejte te pronesise intelektuale.
Pergjithesisht me “fallsifikim” kuptohet, ashtu siç u vu re me siper, cilido dem
i nje te drejte te pronesise intelektuale dhe me “pirateri” çfaredo demi te nje
te drejte te autorit ose te nje te drejte te ngjashme.
Atehere, me demin e nje te drejte te pronesise intelektuale duhet te
perfshihen si demet ne çeshtje te pronesise intelektuale (marka, skica ose
modele, liçenca, etj), ashtu edhe ato ne çeshtje te se drejtes se autorit dhe
te drejtat e ngjashme (te drejtat e artisteve interpretues ose ekzekutues, te
prodhuesve te fonogrameve, te drejtat e prodhuesve te mberthimeve te
filmit, te drejtat te aparateve te shprendarjes valeve te radios), e per me
teper edhe te tjera deme ne çeshtjen e pronesise intelektuale (tregues
gjeografik, çertifikata te fitimeve vegjetale, e drejte e ndryshme me
topografine e produkteve gjysmeperçues, te drejtat mbi kategorite e
ndertimit te nje regjistri te dhenash, etj). Ajo te lejonte, nder te tjera,
kuptimin e akteve te imitimit dhe “piraterise” te kryera nepermjet internetit.
Perkufizimi i pronesise intelektuale i perfshin pak te gjitha, siç thashe pak me
pare, por e mira eshte te dallohen; tani e tutje do te merremi vetem me
fallsifikimin.
11
1. 3 Objekt dhe menyre e fallsifikimit
Kontributi intelektual dhe shpirteror i prodhuesit origjinal varion ne lidhje me
menyrat e ndryshme te fallsifikimit: mund te konsistoje ne nje vlere
simbolike, ne vlere jolendore (marke dhe shenja dalluese), ne cilesine
teknike dhe funksionale te pasurise (skice, risi),
ose vetem ne aftesine ne prodhimin dhe shperndarjen e produktit.
Mund te fallsifikohet:
ξ Marka. Fallsifikuesi behet zot i emrit te mire dhe te sherbimeve te
markes duke kopjuar stemen, ose perdor nje steme te fallsisikuar
ose marka fabrikash mbi produkte ose pasuri qe nuk e kane
prejardhjen nga ndermarrja origjinale. Markat e modes qe
rezultojne te jene me shume te perfshira ne imitime jane: Alviero
Martini, Giorgio Armani, Burberry, Calvin Klein, Cartier, Chanel,
Dolce & Gabbana, Fendi, Ferragamo, Gucci, Hermès, Louis Vuitton,
Prada, Tod dhe Gianni Versace
2
(tab.1)
ξ Struktura prodhuese. Ne disa situata fallsifikuesit jane vete
“nenfurnizuesit”, dmth, ndermarrje qe perdorin ilegalisht pajisje,
modele dhe sherbime origjinale per te shperndare produkte te
fallsifikuar, qe kane te njejten cilesi te origjinaleve. Ne veçanti,
nenfurnizuesit prodhojne me tepri ne krahasim me porosine e
marre dhe shesin pjese te prodhimit per hesap te tyre.
ξ Standartet dhe nderveprimtaria. Ketu fallsifikimi nuk i perket ne
menyre te veçante, nje forme ose nje zbukurimi, por, kryesisht,
aftesise se nderveprimtarise te produktit. Ne kete kontekst,
fallsifikuesit i shmangen llogjikes se liçencave. Kjo praktike nuk i
perket sektorit te modes por vetem atyre te shkembimeve.
ξ Produkti. Konsumatore dhe perdorues mund te ideojne vete ato
menyra perdorimi te pandershme ose te krijojne situata qe
2
CAPELVENERE, Fuoco concentrico sui falsi, in “MF” del 12/05/06
12
ndeshen ne rastin e fallsifikimeve ilegale, me efekte veçanerisht te
forte ne rastin e prodhimit te serive te shumta. Kjo mund te
ndodhe kur prodhuesit ndajne artificialisht tregun, duke
diferencuar produktet e tyre ne terma te cilesise dhe çmimit sipas
gadishmerise se pageses se konsumatoreve.
ξ Rrjetet e shperndarjes. Fallsifikimi mund te gjeje stimuj ne sektorin
shperndares dhe ne rrjetin e tregtise ne detaje. Shites dhe
tregetare mund te perdorin marka fabrikash dhe produkte
origjinale per te terhequr dhe joshur konsumatoret, dhe me pas te
shesin te ardhurat e tyre me te paguara, duke pervetesuar
kontrata eskluziviteti ose duke shitur kopje ilegale. Per kete
kujtojme rastin Fendi-Wal Mart ne te cilin u zbulua qe kollosi i
shperndarjes amerikan, Wal Mart, shiste çanta, portofole dhe
mbajtese çelesash Fendi te fallsifikuar, duke i shitur si origjinal ne
dyqanet e tij Sam’s Club. Do te merremi me çeshtjen ne menyre
me te detajuar ne vazhdim.
13
Foto Logo Shtepia
Alviero Martini
Giorgio Armani
Burberry
Calvin Klein
Cartier
Chanel
14
Dolce & Gabbana
Foto Logo Shtepia
Fendi
Salvatore
Ferragamo
Gucci
Hermès
15
Louis Vuitton
Prada
Gianni Versace
16
1.4. Subjektet e fallsifikimit: fallsifikuesi, konsumatori dhe
industrite e produkteve te markes
Perveç veshtirsise qe mund te ndeshet ne percaktimin e imitimit ekziston
edhe veshtersia gjetjes se produktit te fallsifikuar nga ana e vete
ndermarrjeve ligjerisht titullare te markes, pikerisht sepse fallsifikuesi ka ne
dispozicion teknologji te avancuara te cilat mundesojne rikrijimin thuajse te
njejte te markes me produktin origjinal. Perveç kesaj perfitojne nga
strategjite e fallsifikimit te cilat nuk lejojne te jene lehtesisht te dallueshme.
Ne fakt aktiviteti imitues karakterizohet per shperndarjen te fazave te
ndryshme te fabrikimit te produktit shpesh i realizuar ne vende te ndryshme
dhe me perseritje te madhe te nenfurnizimit, ne menyre qe te jete e veshtire
burimi i unazes fillestare te zinxhirit. Fazat e blerjes se materialeve, te
fabrikimit, te shperndarjes dhe te shitjes se produkteve te fallsifikuar jane
qartesisht te dallueshem, shpesh te realizuar ne vende te ndryshme. Krijohet
nje zinxhir kaq i perbere dhe i nyjezuar aq sa e ben thuajse te pamundur
arritjen deri te organizata qe vepron ne sasi te medha, edhe sepse vete ajo
vepron me menyra te atilla sa qe shitesi perfundimtar njeh pak ose asgje te
veprimeve te kryera.
Fallsifikuesi fale mjeteve dhe teknologjive qe arritjet lejojne te perdorin,
eshte i stimuluar te vazhdoje te tille aktivitet te tijin per perfitimet e majme
qe nga ai mund te marre, perfitime qe perfaqesojne humbje per subjektet qe
fallsifikimi demton. Shpesh mendohet se subjekti qe me shume nga te tjeret
demtohet eshte konsumatori. Ky aprovim duhet te jete objekt qartesimi.
Shpeshhere harrohet se unaza nxitese e fallsifikimit eshte pikerisht
konsumatori.
Prej kohesh tregu sillet rreth kerkeses dhe ofertes: kjo e fundit krijohet nga
ekzistenca e kerkeses dhe kerkesa eshte e formuar nga konsumatoret.
Nuk do te mund te ishte i gjithe ky treg i fallsifikimeve po te mos kishte nje
kerkese per ta nxitur. Konsumatori, eshte shpeshhere pergjegjes per te tille
aktivitet; toleranca e tij drejt nje produkti te fallsifikuar ka origjine ne kulture
dhe ne kete shoqeria dhe bota moderne shpesh imponojne. Arsyet ne baze
17
te blerjes se nje produkti te fallsifikuar jane shpesh te lidhura me ate deshire
te perkatesise dhe te identifikimit me nje klase sociale te percaktuar e cila
sheh ne produktin e markes, paarritjen per shkak te çmimit, nje statut
simbolizues. Kjo eshte sjellja e nje pjese te madhe konsumatoresh te ciles i
rri prane ajo e lidhur me motivet e pershtatshmerise ekonomike ose me
motive shkeljesh dhe snobizmi.
Jo te gjithe konsumatoret ama jane ne dijeni te fallsifikimit; ekzistojne, edhe
pse ne perqindje te vogel, konsumatore qe marrin ne dhurate nje imitim, te
bindur ne origjinalitetin e produktit: rezultojne dyfish te “blofuar” nga nje
mashtrim ne kurriz te tyre nga fallsifikuesi. Ne ndryshim me keta,
konsumatoret ne dijeni nuk pesojne ndonje dem, sepse e dine qe ajo qe
blejne nuk eshte origjinale dhe qe mund te pritet, ne nje periudhe te
shkurter nje prishje ose demtim te produktit.
Nese fallsifikimi eshte i nje cilesie te shkelqyer, eshte i veshtire per tu dalluar
nga origjinali, konsumatori mund te jete i genjyer nga shitesi dhe behet ne
kete menyre, viktime e nje mashtrimi.
Fallsifikimi nuk demton vetem konsumatorin, por edhe subjekte te tjere si
Shtetin nepermjet mospagimit te tatimeve dhe taksave, subjektet e dobta, te
papunet dhe mbi te gjitha ekstrakomunitaret, komunitetin, pasi shume nga
te ardhurat nga keto aktivitete riinvestohen ne aktivitete kriminale, dhe ne
fund ne industrite e produkteve te markave. Shpesh ama, jane pikerisht
ndermarrjet qe me menyren e tyre te veprimeve i japin shtyse imitimit. I
referohet tejkalimit prodhues qe, nese nuk kontrollohet siç duhet nepermjet
terheqjes te te gjithe mallit ( bejne pjese ne kete tipologji edhe mbetjet dhe
gjerat difektoze ose kontrolli nga afer i konçesionareve) ose monitorimi i
shperndarjes mund te fovorizoje shitjen nepermjet burimeve paralele qe jane
shpeshhere te gatshem per te bashkuar produkte jo origjinale me ato te
ardhur edhe pse jo drejtperdrejte nga skicuesit e etiketave.
18
1.5 Autoret e imitimeve ne mode
“Eshte” ne natyren e jetes sociale qe çdo individ dhe grup kerkon te dallohen,
por eshte gjithashtu e natyrshme qe çdo here masa ka tendencen te imitoje
ate qe ka ditur te dallohet, madje kerkon edhe ta kaloje.
3
Keshtu Konig shpjegon si mekanizmi i imitimit eshte mbi te gjitha nje fakt i
pandashem me shume shtresa te shoqerise moderne. Elementi imitues fillon
te behet ngushtesisht i lidhur me evolimin e modes dhe eshte pikerisht kjo
qe prodhon nga nje ane nje lidhje nepermjet imitimit me aq, sa gjenden ne
te njejtin nivel social, nga ana tjeter perjashtimin dhe dallimin e nje grupi ne
dallim me grupe te tjere.
Fallsifikimi mund te analizohet si nje nga menyrat nepermjet te cilave imitimi
manifestohet. Ajo na tregohet si nje fenomen i gjere mbajtjeje ne Italine e
sotme dhe eshte fale kesaj qe do ti japim hapesire edhe analizes sociologjike
qe vezhguesit kane kryer, perpara se ti dedikohemi strategjive te nevojshme
per te ndaluar efektet negative te fallsifikimit. Me pas propozohet, nje
tipologji e shkallave te fallsifikimeve ne pamje sociologjike dhe menjehere do
te trajtojme me nga afer problematiken e fallcove dhe te imitimeve ne
fushen e juridikut ku trajtohet si mbrojtje e produkteve te autorit, te markave
dhe te modeleve industriale ne terma ligjor.
Tipologjia e fallcos ve ne dukje lidhjen “konsumator-prodhues” dhe perdor
elementin e perseritjes dhe te racionalitetit te çdo fenomeni social.
Shkallat e fallcos mund te ndahen keshtu:
ξ Fallco per i vertete: eshte fallco qe parashikon mashtrimin e
perdoruesit ku luhet me padijen e konsumatorit perkundrejt fallcitetit
te produktit qe ai mendon se e ka blere per te vertete.
ξ Fallco gati i vertete: perdoruesit i behet te besoje, se nuk po blen nje
objekt fallco, por qe behet fjale per nje pjese te pa shitur, nje mall i
rreme, nje produkt nen marke. Edhe kjo shkalle e fallcitetit parashikon
nje padije te perdoruesit ne krahasim me natyren e vertete te
produktit.
3
KONIG, Il potere della moda, LIGUORI, Napoli, 1976, pag 80