1
P PR RE EM ME ES SS SA A
L La a g gr ra av vi id da an nz za a, , c co om me e l la a p pu ub be er rt tà à e e l la a m me en no op pa au us sa a, , c co os st ti it tu ui is sc ce e
u un n e ev ve en nt to o d de ec ci is si iv vo o n ne el ll la a v vi it ta a d di i u un na a d do on nn na a. . E Es ss sa a s si i i in ns se er ri is sc ce e
n ne el l p pe er ri io od do o d de el ll l’ ’e et tà à f fe ec co on nd da a e e h ha a r ri ip pe er rc cu us ss si io on ni i n no ot te ev vo ol li i s si ia a a a
l li iv ve el ll lo o p pe er rs so on na al le e s si ia a a a l li iv ve el ll lo o s so oc ci ia al le e. . C Co om me e t tu ut tt te e l le e f fa as si i d de el l
c ci ic cl lo o d de el ll la a v vi it ta a, , v vi ie en ne e a as ss su un nt ta a c co om me e u un n m mo om me en nt to o d di i p pr ro of fo on nd da a
“ “c cr ri is si i e ev vo ol lu ut ti iv va a” ”, , i in nt te en nd de en nd do o c co on n t ta al le e d di iz zi io on ne e u un na a f fa as se e d di i
r ro ot tt tu ur ra a, , c ch he e i im mp pl li ic ca a u un n’ ’e ev vo ol lu uz zi io on ne e, , c ch he e c co om mp po or rt ta a
l l’ ’a ac cq qu ui is si iz zi io on ne e d di i u un n n nu uo ov vo o r ru uo ol lo o e e d di i n nu uo ov ve e r re es sp po on ns sa ab bi il li it tà à a a
e es ss so o c co on nn ne es ss se e. .
L La a g gr ra av vi id da an nz za a è è, , i in nf fa at tt ti i, , u un n m mo om me en nt to o p pa ar rt ti ic co ol la ar re e, ,
u un n’ ’e es sp pe er ri ie en nz za a u un ni ic ca a e e i ir rr ri ip pe et ti ib bi il le e n ne el ll la a v vi it ta a d di i o og gn ni i d do on nn na a
c ca ar ra at tt te er ri iz zz za at ta a d da a c ca am mb bi ia am me en nt ti i f fi is si ic ci i e e p ps si ic co ol lo og gi ic ci i e e
i in nf fl lu ue en nz za at ta a d da a v va ar ri ia ab bi il li i c cu ul lt tu ur ra al li i, , s so oc ci ia al li i, , r re el li ig gi io os se e e ed d e em mo ot ti iv ve e, ,
c ch he e p po os ss so on no o i in nc ci id de er re e s su ul ll la a s se es ss su ua al li it tà à f fe em mm mi in ni il le e, , s su ul l r ra ap pp po or rt to o
d di i c co op pp pi ia a e e s su ul l v vi is ss su ut to o a af ff fe et tt ti iv vo o d de el ll la a g gr ra av vi id da a. .
I Il l c co om mp po or rt ta am me en nt to o s se es ss su ua al le e d de el ll la a d do on nn na a g gr ra av vi id da a e e d de el l s su uo o
p pa ar rt tn ne er r a as ss su um me e u un n n no ot te ev vo ol le e s si ig gn ni if fi ic ca at to o s si ia a d da a u un n p pu un nt to o d di i
v vi is st ta a o os st te et tr ri ic co o, , c ch he e d da a u un n p pu un nt to o d di i v vi is st ta a p ps si ic co ol lo og gi ic co o, , e ed d è è p pe er r
q qu ue es st to o c ch he e, , n ne el l c co or rs so o d de eg gl li i a an nn ni i, , n nu um me er ro os si i s st tu ud di i s so on no o s st ta at ti i
c co on nd do ot tt ti i p pe er r o os ss se er rv va ar re e l le e v va ar ri ia az zi io on ni i d de el ll la a f fu un nz zi io on ne e s se es ss su ua al le e
i in n q qu ue es st to o p pe er ri io od do o, , l le e m mo od di if fi ic ca az zi io on ni i d di in na am mi ic ch he e a al ll l’ ’i in nt te er rn no o d de el ll la a
c co op pp pi ia a, , l la a p pe er rc ce ez zi io on ne e d di i s sé é e e i il l c ca am mb bi ia am me en nt to o d de ei i r ru uo ol li i. .
2
È È’ ’ d da a c co on ns si id de er ra ar re e, , i in no ol lt tr re e, , c co om me e, , n ne ei i s se ec co ol li i, , l la a s se es ss su ua al li it tà à i in n
g gr ra av vi id da an nz za a s si ia a s st ta at ta a s so ot tt to op po os st ta a a a p pr re es sc cr ri iz zi io on ni i m mo or ra al li i e e
r re el li ig gi io os se e, , i il l c cu ui i o ob bi ie et tt ti iv vo o p pr ri in nc ci ip pa al le e e er ra a s si ic cu ur ra am me en nt te e q qu ue el ll lo o d di i
t tu ut te el la a d de el ll la a p pr ro oc cr re ea az zi io on ne e, , i in n c co on nd di iz zi io on ni i f fi is si ic ch he e o ot tt ti im ma al li i. .
S So ol lo o n ne eg gl li i u ul lt ti im mi i a an nn ni i, , c co on n l la a s so oc ci ie et tà à c ch he e m mu ut ta a e e i i c co os st tu um mi i
c ch he e s si i e ev vo ol lv vo on no o, , l le e a al lt tr re e c ca ar ra at tt te er ri is st ti ic ch he e d de el ll la a s se es ss su ua al li it tà à, , q qu ua al li i
s so or rg ge en nt te e d di i p pi ia ac ce er re e, , c co on nd di iz zi io on ne e p pr ri iv vi il le eg gi ia at ta a d di i c co om mu un ni io on ne e
d de el ll la a c co op pp pi ia a, , i in nt ti im mi it tà à e e c co om mu un ni ic ca az zi io on ne e, , s so on no o s st ta at te e r ri iv va al lu ut ta at te e, ,
r ri is sp pe et tt to o a al ll le e p pr re eo oc cc cu up pa az zi io on ni i, , m me er ra am me en nt te e e ev vo ol lu uz zi io on ni is st ti ic ch he e, , d di i
p pe er rp pe et tu ua az zi io on ne e d de el ll la a s sp pe ec ci ie e . .
S Se eb bb be en ne e o og gg gi i s si i p po os ss sa a t tr ra an nq qu ui il ll la am me en nt te e t tr ra at tt ta ar re e
d de el ll l’ ’a ar rg go om me en nt to o s si ia a a al ll l’ ’i in nt te er rn no o d de ei i c co or rs si i p pr re ep pa ar rt to o, , s si ia a d de ei i
c co ol ll lo oq qu ui i, , c ch he e n ne el ll le e v vi is si it te e p pr re en na at ta al li i, , s su ul l t te em ma a d de el ll la a s se es ss su ua al li it tà à i in n
g gr ra av vi id da an nz za a c co on nt ti in nu ua an no o a ad d a ab bb bo on nd da ar re e m mo ol lt te e m mi is sc cr re ed de en nz ze e e e
u un na a c ca at tt ti iv va a i in nf fo or rm ma az zi io on ne e, , f fr ru ut tt to o d de ei i t ta ab bù ù c ch he e p pe er r a an nn ni i l l’ ’h ha an nn no o
a av vv vo ol lt to o, , c co on nt tr ri ib bu ue en nd do o a a r re en nd de er re e l l’ ’a ar rg go om me en nt to o q qu ua an nt to o m ma ai i
i in na ac cc ce es ss si ib bi il le e. .
L La a p pr re es se en nt te e r ri ic ce er rc ca a h ha a l lo o s sc co op po o d di i i in nd da ag ga ar re e s su ui i c ca am mb bi ia am me en nt ti i
f fe em mm mi in ni il li i d de el ll la a f fu un nz zi io on ne e s se es ss su ua al le e e e a af ff fe et tt ti iv va a d du ur ra an nt te e l la a
g gr ra av vi id da an nz za a, , a an na al li iz zz za an nd do o u un n g gr ru up pp po o d di i d do on nn ne e g gr ra av vi id de e. .
I Il l f fi in ne e è è q qu ue el ll lo o d di i m mi ig gl li io or ra ar re e l l’ ’a ap pp pr ro oc cc ci io o a as ss si is st te en nz zi ia al le e d de ei i
p pr ro of fe es ss si io on ni is st ti i d de el ll l’ ’a ar re ea a o os st te et tr ri ic ca a, , s su ul ll la a b ba as se e d di i d da at ti i
s sc ci ie en nt ti if fi ic ca am me en nt te e c ce er rt ti i, , e e f fo or rn ni ir re e l le e b ba as si i p pe er r a at tt tu ua ar re e, , a at tt tr ra av ve er rs so o
l la a c co om mu un ni ic ca az zi io on ne e e e i il l c co ou un ns se el ll li in ng g, , u un na a m mi ig gl li io or re e c co om mp pr re en ns si io on ne e
3
d de ei i p pr ro oc ce es ss si i f fi is si io ol lo og gi ic ci i, , p pe er r v vi iv ve er re e m me eg gl li io o i il l r ra ap pp po or rt to o c co ol l
p pr ro op pr ri io o c co or rp po o e e c co on n i il l p pr ro op pr ri io o p pa ar rt tn ne er r. .
4
P Pa ar rt te e p pr ri im ma a
L LA A F FU UN NZ ZI IO ON NE E S SE ES SS SU UA AL LE E I IN N G GR RA AV VI ID DA AN NZ ZA A
C Ca ap pi it to ol lo o 1 1
L Le e p pr ri in nc ci ip pa al li i m mo od di if fi ic ca az zi io on ni i a an na at to om mo o- -f fi is si io ol lo og gi ic ch he e
i in nd do ot tt te e d da al ll la a g gr ra av vi id da an nz za a
1 1. .1 1 I In nt tr ro od du uz zi io on ne e
L La a s se es ss su ua al li it tà à è è u un n’ ’e es sp pe er ri ie en nz za a u um ma an na a d di i b ba as se e, , c ca ar ra at tt te er ri iz zz za at ta a
d da a s se en nt ti im me en nt ti i, , i id de ee e, , p pe en ns si ie er ri i, , m mo ot ti iv va az zi io on ni i, , s st ta at ti i d d’ ’a an ni im mo o, , c co on n
r ri is sv vo ol lt ti i b bi io ol lo og gi ic ci i ( (q qu ua al le e i il l c co on nc ce ep pi im me en nt to o) ), , p ps si ic co ol lo og gi ic ci i ( (q qu ua al li i
l l’ ’a am mo or re e, , l l’ ’a af ff fe et tt to o, , l le e e em mo oz zi io on ni i ) ) e e s so oc ci ia al li i ( (q qu ua al li i l l’ ’i in nt ti im mi it tà à, , i il l
r ra ap pp po or rt to o d di i c co op pp pi ia a e e i i r ra ap pp po or rt ti i i in nt te er rp pe er rs so on na al li i ) ) . .
L La a g gr ra av vi id da an nz za a, , c co om me e e ev ve en nt to o c ca ar rd di in ne e n ne el ll la a v vi it ta a d di i u un na a d do on nn na a, ,
è è u un n v vi is ss su ut to o u um ma an no o c ch he e c co om mp pr re en nd de e u un na a s se er ri ie e d di i a ad da at tt ta am me en nt ti i
e e c ca am mb bi ia am me en nt ti i a a p pi iù ù l li iv ve el ll li i, , c ch he e p pa ar rt to on no o d da al ll l’ ’a ap pp pa ar ra at to o
r ri ip pr ro od du ut tt ti iv vo o e e s si i m ma an ni if fe es st ta an no o i in n t tu ut tt to o l l’ ’o or rg ga an ni is sm mo o, ,
c co oi in nv vo ol lg ge en nd do o l la a p ps si ic ch he e. .
Q Qu ui in nd di i, , p pr ro op pr ri io o i in n v vi ir rt tù ù d di i q qu ue es st te e c co on ns si id de er ra az zi io on ni i, , l la a
g gr ra av vi id da an nz za a r ra ap pp pr re es se en nt ta a u un n m mo om me en nt to o c cr ri it ti ic co o e e s si ig gn ni if fi ic ca at ti iv vo o, , i in n
q qu ua an nt to o d de et te er rm mi in na a u un n’ ’a al lt te er ra az zi io on ne e d de eg gl li i e eq qu ui il li ib br ri i e e d de ei i t tr ra ag gu ua ar rd di i
r ra ag gg gi iu un nt ti i a a l li iv ve el ll lo o p pe er rs so on na al le e, , m ma a p pr ro ov vo oc ca a a an nc ch he e l la a r ri ic ce er rc ca a d di i
u un na a n nu uo ov va a s st ta ab bi il li it tà à n ne el ll l’ ’a am mb bi it to o d de el ll la a c co op pp pi ia a. .
5
E Es ss sa a v vi ie en ne e a a c co on nf fi ig gu ur ra ar rs si i c co om me e u un na a p pr ro ov va a p pe er r i i f fu ut tu ur ri i g ge en ni it to or ri i
e e p pr re ep pa ar ra a a ad d u un na a r re el la az zi io on ne e a a t tr re e. .
L La a d do on nn na a o ol lt tr re e a ad d a as ss su um me er re e i il l r ru uo ol lo o d di i m ma ad dr re e ( (r ru uo ol lo o c ch he e p pu ur r
e es ss se en nd do o i in nn na at to o, , l le e r ri is su ul lt ta a n nu uo ov vo o) ) , , d do ov vr re eb bb be e c co on nt ti in nu ua ar re e a a
v vi iv ve er re e e ed d i in nt te er rp pr re et ta ar re e q qu ue el ll lo o d di i m mo og gl li ie e, , c co om mp pa ag gn na a e e a am ma an nt te e, ,
i im mp pa ar ra an nd do o a a t tr ro ov va ar re e l lo o s sp pa az zi io o p pe er r m ma an nt te en ne er re e v vi iv vo o i il l r ra ap pp po or rt to o
a af ff fe et tt ti iv vo o e e s se es ss su ua al le e c co on n i il l p pa ar rt tn ne er r, , c ch he e p pe er r n na at tu ur ra a l le eg ga a i i
c co on ni iu ug gi i e e r ra ap pp pr re es se en nt ta a f fo on nt te e d di i r ra as ss si ic cu ur ra az zi io on ne e e e s so os st te eg gn no o
e em mo ot ti iv vo o r re ec ci ip pr ro oc co o. .
1 1. .2 2. . L Le e m mo od di if fi ic ca az zi io on ni i b bi io ol lo og gi ic ch he e
L Le e m mo od di if fi ic ca az zi io on ni i a an na at to om mo o- -f fi is si io ol lo og gi ic ch he e, , c ch he e s si i v ve er ri if fi ic ca an no o i in n
g gr ra av vi id da an nz za a, , s su us sc ci it ta an no o s se em mp pr re e l l’ ’a at tt te en nz zi io on ne e d de el ll la a d do on nn na a e e
d do ov vr re eb bb be er ro o c co os st ti it tu ui ir re e l l’ ’o og gg ge et tt to o d de ei i c co ol ll lo oq qu ui i e e d de el ll le e v vi is si it te e
p pr re en na at ta al li i. . P Pe er rt ta an nt to o, , d di iv ve en nt ta a f fo on nd da am me en nt ta al le e l la a c co on no os sc ce en nz za a
s si is st te em ma at ti ic ca a d di i q qu ue es st ti i f fe en no om me en ni i, , s so op pr ra at tt tu ut tt to o p pe er r l l’ ’o os st te et tr ri ic ca a, ,
v vi is st ta a l la a r ri il le ev va an nz za a c ch he e l la a r ri ip pr ro od du uz zi io on ne e u um ma an na a a as ss su um me e n ne el ll la a
s so oc ci ie et tà à a at tt tu ua al le e. .
I Il l c co on nc ce ep pi im me en nt to o e e l l’ ’i im mp pi ia an nt to o d de el ll l’ ’o ov vo oc ci it ta a f fe ec co on nd da at to o i in nd du uc co on no o
n ne el ll l’ ’o or rg ga an ni is sm mo o m ma at te er rn no o n nu um me er ro os se e m mo od di if fi ic ca az zi io on ni i, , c ch he e
c co oi in nv vo ol lg go on no o t tu ut tt ti i g gl li i o or rg ga an ni i e e g gl li i a ap pp pa ar ra at ti i. .
6
F Fi ig gu ur ra a 1 1 F FE EC CO ON ND DA AZ ZI IO ON NE E E E I IM MP PI IA AN NT TO O
I I p pr ri in nc ci ip pa al li i c ca am mb bi ia am me en nt ti i c ch he e l li i c ca ar ra at tt te er ri iz zz za an no o, , r ri ig gu ua ar rd da an no o l le e
s se ec cr re ez zi io on ni i o or rm mo on na al li i, , l la a s st tr ru ut tt tu ur ra a e e l la a s st ta at ti ic ca a d de eg gl li i o or rg ga an ni i
i in nt te er rn ni i e e l la a f fu un nz zi io on na al li it tà à d de ei i d di iv ve er rs si i a ap pp pa ar ra at ti i. .
D Du ur ra an nt te e l la a g ge es st ta az zi io on ne e a av vv ve en ng go on no o, , i in nf fa at tt ti i, , i im mp po or rt ta an nt ti i
i in nc cr re em me en nt ti i d de ei i l li iv ve el ll li i d di i e es st tr ro og ge en ni i e e p pr ro og ge es st te er ro on ne e e e u un na a n ne et tt ta a
r ri id du uz zi io on ne e n ne el ll la a p pr ro od du uz zi io on ne e d di i g go on na ad do ot tr ro op pi in ne e i ip po of fi is sa ar ri ie e. .
I I t te es ss su ut ti i c co on nn ne et tt ti iv vi i e e i i l le eg ga am me en nt ti i, , s so ot tt to o l l’ ’e ef ff fe et tt to o d de el l
p pr ro og ge es st te er ro on ne e, , s si i a am mm mo or rb bi id di is sc co on no o, , m me en nt tr re e l le e s st tr ru ut tt tu ur re e
p pe el lv vi ic ch he e d di iv ve en nt ta an no o p pi iù ù f fl le es ss si ib bi il li i, , a al lt te er ra an nd do o l la a l lo or ro o s st ta ab bi il li it tà à. .
I Il l c ca am mb bi ia am me en nt to o m ma ag gg gi io or rm me en nt te e v vi is si ib bi il le e r ri ig gu ua ar rd da a l l’ ’i in nc cr re em me en nt to o
d de el l v vo ol lu um me e a ad dd do om mi in na al le e, , p pe er r l lo o s sv vi il lu up pp po o d de el ll l’ ’u ut te er ro o g gr ra av vi id do o, ,
c co on n c ca am mb bi ia am me en nt ti i n ne el ll la a s st ta at ti ic ca a d de el ll le e s st tr ru ut tt tu ur re e a ad dd do om mi in na al li i
s st te es ss se e e e d de el ll la a c co ol lo on nn na a v ve er rt te eb br ra al le e. .
I In n g ge en ne er re e, , s si i v ve er ri if fi ic ca a u un na a r ri id du uz zi io on ne e d de el ll l’ ’a at tt ti iv vi it tà à i in nt te es st ti in na al le e, ,
c co or rr re el la at ta a p pr ro ob ba ab bi il lm me en nt te e a al ll l’ ’a az zi io on ne e m mi io or ri il la as ss sa an nt te e d de el l
7
p pr ro og ge es st te er ro on ne e, , e e u un n i in nc cr re em me en nt to o d de el ll la a r re ea at tt ti iv vi it tà à v ve es sc ci ic ca al le e, ,
s so ol ll le ec ci it ta at ta a d da al ll la a p pr re es ss si io on ne e d de el l m mu us sc co ol lo o u ut te er ri in no o. .
1 1. .3 3. . L Le e m mo od di if fi ic ca az zi io on ni i g ge en ni it ta al li i e e m ma am mm ma ar ri ie e
I I f fe en no om me en ni i g gr ra av vi id di ic ci i l lo oc ca al li i i in nt te er re es ss sa an no o l l’ ’i in nt te er ro o a ap pp pa ar ra at to o
r ri ip pr ro od du ut tt ti iv vo o, , e es ss se en nd do o i id de en nt ti if fi ic ca ab bi il li i a a c ca ar ri ic co o d de el ll le e m ma am mm me el ll le e, ,
d de el ll la a v vu ul lv va a, , d de el ll la a v va ag gi in na a, , d de el ll l’ ’u ut te er ro o, , d de el ll le e t tu ub be e e e d de el ll le e o ov va ai ie e. .
L Le e m mo od di if fi ic ca az zi io on ni i l lo oc ca al li i n no on n a av vv ve en ng go on no o c co on nt te em mp po or ra an ne ea am me en nt te e
i in n t tu ut tt ti i g gl li i o or rg ga an ni i, , b be en ns sì ì c co on n g gr ra ad du ua al li it tà à d di if ff fe er re en nz zi ia at ta a. .
L La a r re eg gi io on ne e v va ag gi in no o- -p pe er ri ie en na al le e v va a i in nc co on nt tr ro o a a p pr ro oc ce es ss si i d di i
i im mb bi ib bi iz zi io on ne e, , c ch he e r re en nd do on no o i i t te es ss su ut ti i p pi iù ù s so of ff fi ic ci i e e m mo or rb bi id di i. .
L La a v vu ul lv va a s si i m mo od di if fi ic ca a g gr ra ad du ua al lm me en nt te e p pe er r e ef ff fe et tt to o d de el ll la a
p pr ro og gr re es ss si iv va a i in nc cr re ez zi io on ne e d de eg gl li i e es st tr ro og ge en ni i e e d de el l p pr ro og ge es st te er ro on ne e, ,
a as ss su um me en nd do o u un n’ ’i ip pe er rp pi ig gm me en nt ta az zi io on ne e, , c ch he e i in nt te er re es ss sa a i il l p pe er ri in ne eo o
e ed d è è m ma ag gg gi io or rm me en nt te e e ev vi id de en nt te e n ne el ll le e d do on nn ne e b br ru un ne e. .
S Su uc cc ce es ss si iv va am me en nt te e, , l la a n no ot te ev vo ol le e i ip pe er re em mi ia a p pa as ss si iv va a e e l la a
p pa ar rt ti ic co ol la ar re e i im mb bi ib bi iz zi io on ne e d de ei i t te es ss su ut ti i, , d de et te er rm mi in na a u un na a s sp pi ic cc ca at ta a
s su uc cc cu ul le en nz za a d de el ll le e g gr ra an nd di i e e d de el ll le e p pi ic cc co ol le e l la ab bb br ra a, , d de el ll la a m mu uc co os sa a
d de el l v ve es st ti ib bo ol lo o e e d de ei i t te es ss su ut ti i p pe er ri in ne ea al li i. .
T Tu ut tt to o i il l t te es ss su ut to o p pa ar ra am me et tr ri ia al le e, , i i l le eg ga am me en nt ti i p pe el lv vi ic ci i, , i i m me ez zz zi i d di i
c co on nn ne es ss si io on ne e d de el ll la a v ve es sc ci ic ca a e e d de el l r re et tt to o c co on n l l’ ’u ut te er ro o, , p pr re es se en nt ta an no o
f fe en no om me en ni i d di i i im mb bi ib bi iz zi io on ne e e e d di i e ed de em ma a. .
A A l li iv ve el ll lo o v va ag gi in na al le e, , g gl li i e es st tr ro og ge en ni i d de et te er rm mi in na an no o c ca am mb bi ia am me en nt ti i
m mo or rf fo o- -f fu un nz zi io on na al li i s si ia a a a c ca ar ri ic co o d de el ll la a c co om mp po on ne en nt te e m mu us sc co ol la ar re e, ,
c ch he e d di iv ve en nt ta a i ip pe er rt tr ro of fi ic ca a, , s si ia a a a l li iv ve el ll lo o d de el ll la a c co om mp po on ne en nt te e
Ricevi informazioni sui nostri servizi, sulle offerte e non perdere news e consigli su università e lavoro.
